Mỗi di sản văn hóa đều ẩn chứa những ý nghĩa của riêng nó và có giá trị lịch sử đối với kho tàng di sản của nhân loại. Bên cạnh việc khai quật, tìm hiểu về các di sản quý hiếm đã có từ lâu đời. Mỗi người chúng ta đều phải có nghĩa vụ giữ gìn, bảo tồn và phát huy di sản rộng rãi đến nhiều nơi trên Thế giới. Trong đó các di sản về đền chùa đang ngày càng được quan tâm nhiều hơn. Vì tại đây chứa đựng những vết tích, những di sản có giá trị về mặt nhân văn đối với nhân loại. Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm chính là một trong những di sản quý đang được nói đến.
Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm không chỉ có giá trị lịch sử đối với nhân loại mà còn mang giá trị nhân văn sâu sắc. Từ đây giúp mọi người quan tâm đến những di sản truyền thống của dân tộc có cơ hội được chiêm ngưỡng, nhìn thấy và cảm nhận về các dấu tích thời xưa để lại. Cũng như càng trân trọng, giữ gìn hơn các di sản lịch sử của quốc gia và các nước khác trên Thế giới.
Các mộc bản ở chùa Vĩnh Nghiêm mang giá trị lịch sử và văn hóa của Việt Nam
Các mộc bản quý có ý nghĩa quan trọng trong việc đánh giá quá trình tự chủ trong tư tưởng, văn hóa của dân tộc. Giúp nghiên cứu sự phát triển về ngôn ngữ, hệ thống văn tự Việt. Từ chỗ sử dụng chủ yếu chữ Hán sang coi trọng và chủ động sử dụng chữ Nôm, ngôn ngữ của người Việt ra đời từ thế kỷ XI.
Các mộc bản đang lưu trữ tại chùa Vĩnh Nghiêm mang những giá trị lịch sử, văn hóa. Có giá trị đặc biệt trên nhiều lĩnh vực của Việt Nam.
Theo các nhà nghiên cứu, 3.050 tấm mộc bản bằng chữ Hán và Nôm. Số ít bằng chữ Phạn được khắc từ thế kỷ XVII đến đầu thế kỷ XX. Nội dung trong mộc bản là các kinh, sách do Tam tổ Trúc Lâm là Trần Nhân Tông, Pháp Loa và Huyền Quang cùng các hệ phái kế tiếp biên soạn. Các mộc bản quý có ý nghĩa quan trọng trong việc đánh giá quá trình tự chủ trong tư tưởng, văn hóa của dân tộc. Giúp nghiên cứu sự phát triển về ngôn ngữ, hệ thống văn tự Việt. Từ chỗ sử dụng chủ yếu chữ Hán sang coi trọng. Từ đó chủ động sử dụng chữ Nôm, ngôn ngữ của người Việt ra đời từ thế kỷ XI.
Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm có ý nghĩa quan trọng đối với Phật giáo Việt Nam
Những mộc bản tại chùa Vĩnh Nghiêm (Bắc Giang) cần được bảo vệ đặc biệt. Vì đây là những di sản rất quý giá đối với nền Phật giáo tại Việt Nam.
Chùa Vĩnh Nghiêm ở làng Đức La, xã Trí Yên, huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang. Còn được gọi là chùa Đức La. Là một trung tâm Phật giáo lớn thuộc phái Thiền Trúc Lâm của Phật giáo Việt Nam. Cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20, chùa Vĩnh Nghiêm là một trung tâm ấn hành, xuất bản lớn của Phật giáo Việt Nam.
Kho mộc bản (ván khắc) còn lưu giữ hiện nay (được san khắc tại đây). Vẫn lưu giữ được 34 đầu sách với gần 3000 bản khắc. Mỗi bản có hai mặt, mỗi mặt 2 trang sách (âm bản) khoảng 2000 chữ Nôm, chữ Hán.
Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm là di sản tư liệu bằng chữ Hán và chữ Nôm. Là nguồn tư liệu vô cùng quý giá cho việc nghiên cứu sự phát triển của ngôn ngữ Việt nói chung. Và của chữ Nôm nói riêng trong lịch sử.
Đánh dấu quá trình phát triển của hệ thống văn tự Việt Nam
Chữ Hán và chữ Nôm (một số rất ít bằng chữ Phạn) với nhiều phong cách, lối viết khác nhau. Được khắc ngược trên hai mặt của đa số tấm ván. Một số tấm chỉ được khắc trên một mặt. Phần lớn là thể chữ chân dễ đọc, được khắc sâu (khoảng 1,5 mm) nên bản in ra giấy dó rất sắc nét.
Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm đánh dấu quá trình phát triển của hệ thống văn tự Việt Nam. Chuyển từ chỗ sử dụng chủ yếu chữ Hán của Trung Quốc sang coi trọng và chủ động sử dụng chữ Nôm. Chữ do người Việt Nam tạo ra để ghi âm tiếng Việt.
Từ chỗ chỉ được dùng lẻ tẻ ở thời kì trước đó, chữ Nôm bắt đầu được sử dụng một cách có hệ thống trong trước tác của các cao tăng Thiền phái Trúc Lâm. Họ sử dụng chữ Nôm để viết lời thuyết pháp dưới dạng văn vần. Để tiện cho việc phổ biến giáo lí nhà Phật vào dân gian. Không phải dịch trực tiếp từ kinh Phật viết bằng chữ Hán hay bằng chữ Phạn. Nó là tổng kết ngắn gọn dưới dạng thơ. Hoặc là những diễn giải tư tưởng Phật học dưới lăng kính của người Việt Nam.
Mẫu chữ Nôm từ sách Thiền tông bản hạnh được bảo tồn tại chùa Vĩnh Nghiêm
Hiện nay, mẫu chữ Nôm từ sách Thiền tông bản hạnh là một phần của mộc bản ở chùa Vĩnh Nghiêm. Được Hội Bảo tồn di sản chữ Nôm (The Vietnamese Nom Preservation Foundation, USA) lấy làm mẫu cho font chữ Nôm trên mã Unicode (kí hiệu NomNaTongLight,ttf). Và được cài đặt vào máy tính trên toàn thế giới.
Nội dung chính của kho mộc bản là các bộ kinh, sách, luật giới nhà Phật. Và trước tác của một số danh nhân, thiền sư đã sáng lập, chấn hưng, phát triển trung tâm Phật giáo Vĩnh Nghiêm trong nhiều thế kỷ. Có ảnh hưởng mạnh mẽ đến sự phát triển về văn hóa, xã hội của một giai đoạn lịch sử Việt Nam. Như: Trần Nhân Tông, Pháp loa Đồng Kim Cương, Huyền quang Lý Đạo Tái. Còn có Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi, Tuệ đăng – chân nguyên thiền sư…
Kho mộc bản có tổng số 3.050 ván rời với 9 đầu sách. Tỳ khâu ni giới kinh (năm Tự Đức 34 – 1881), Giới luật kinh (năm Tự Đức 34 – 1881). Đại phương quảng Phật Hoa Nghiêm kinh (năm Tự Đức 37 – 1884). Còn có Kính tín lục (năm Tự Đức 39 – 1886), Yên Tử nhật trình (năm Bảo Đại 7 – 1932), Đại thừa chỉ quán (năm Bảo Đại 10 – 1935). Sa di ni giới kinh (năm Tự Đức 34 – 1881), Di Đà kinh, Quan Thế Âm kinh. Tây Phương mỹ nhân truyện (trong đó có vài chục mảnh là mộc bản sớ, điệp và lịch pháp xem ngày giờ tốt xấu trong năm). Được chế tác nhiều đợt trong khoảng thời gian từ thế kỷ 17 đến đầu thế kỷ 20. Nhưng phần lớn được san khắc trong những năm cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20.
Được phía nhà chùa coi trọng, quan tâm trong suốt quá trình chế tác
Thiền tông bản hạnh là bộ mộc bản gốc. Duy nhất của Phật phái Trúc Lâm hiện còn lưu giữ được tại chùa Vĩnh Nghiêm. Để truyền bá tư tưởng cốt lõi của đạo Phật cho hàng trăm ngôi chùa với hàng triệu tăng ni, Phật tử xưa nay.
Trực tiếp chế tác mộc bản là những người thợ thủ công thuộc các phường thợ chuyên làm nghề khắc mộc bản ở tỉnh Hải Dương. Họ được các vị sư trụ trì chùa Vĩnh Nghiêm mời đến làm công lâu dài trong chùa. Trực tiếp thực hiện các công đoạn chế tác mộc bản. Từ chọn gỗ, xử lý gỗ, khắc chữ, khắc trang trí, in ra sách, đóng sách.
Phía nhà chùa đóng vai trò giám sát, tổ chức công việc. Các mộc bản được làm bằng gỗ thị là thứ gỗ màu trắng. Có độ bền cao, ít cong vênh và nứt vỡ. Kỹ thuật khắc chữ và đồ án trang trí trên mỗi tấm ván đều đúng theo quy chuẩn in của Việt Nam.
Trau chuốt, chú trọng đến từng trang sách
Mỗi trang sách in ra sẽ có biên lan (khung viền lề sách), bản tâm (vị trí khắc tiêu đề sách), ngư vĩ (gáy sách). Đặc biệt, ở ván khắc tương ứng với trang đầu và trang cuối của mỗi cuốn sách. Thường có lạc khoản cho biết thời gian san khắc, người san khắc, địa điểm tàng trữ.
Kích thước các mộc bản ở chùa Vĩnh Nghiêm không đồng đều. Tùy theo từng bộ kinh/sách mà có kích thước khác nhau. Bản khắc lớn nhất là loại sớ, điệp chiều dài hơn 100cm, rộng 40 – 50cm. Bản nhỏ nhất khoảng 15 x 20cm. Nhưng phần lớn mộc bản bộ Kinh hoa nghiêm (hơn 2800 mảnh) có kích cỡ 33cm x 23cm x 2,5cm.
Vì đã qua nhiều lần sử dụng, mực in bám khá dầy, nên các ván đều có mầu đen. Trong điều kiện bảo quản mang tính tự nhiên trước đây, lớp mực bám này có tác dụng chống thấm nước. Bên cạnh đó chống mối mọt rất hiệu quả.
Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm được UNESCO công nhận
Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm là sưu tập Kinh sách được in ra từ kho mộc bản này là tư liệu thể hiện tư tưởng của Phật phái Trúc Lâm. Sự ra đời của Phật phái Trúc Lâm vào thế kỉ thứ 13 là một sự kiện có ý nghĩa to lớn. Thể hiện sâu sắc tinh thần tự lực và tùy duyên. Nghĩa là xem Phật chính là bản thân mình, tự tin vào bản thân. Không tin vào các thế lực thần bí, lạc quan với cuộc sống thực, thuận theo tự nhiên.
Do đó, về tổng thể, nội dung của mộc bản ở chùa Vĩnh Nghiêm có ý nghĩa lớn đối với xã hội Việt Nam trên nhiều phương diện. Như: triết lí nhân sinh và giáo dục nhân cách công dân, tôn giáo tín ngưỡng, ngôn ngữ văn tự. Và cả về khoa học kĩ thuật, văn học nghệ thuậ
Kho mộc bản là bản nguyên gốc, còn tương đối nguyên vẹn. Được bảo quản tốt theo phương pháp truyền thống của người Việt Nam. Là tài sản quý hiếm đặc biệt.
Với các giá trị khoa học, lịch sử đặc sắc trường tồn theo thời gian. Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm đã được UNESCO vinh danh là di sản tư liệu khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Chứng nhận vào năm 2012.
Xem thêm nhiều bài viết về các di sản nổi tiếng ở khắp nơi trên Thế giới tại mục Di sản.
Nguồn: ngaynay.vn
