Kiến trúc đá ong là một nét đặc trưng có từ lâu đời ở Quãng Ngãi. Người dân xứ Quảng xem đá ong là vật liệu quý hiếm. Nó vừa cứng cáp, chắc chắn mà lại không quá đắt đỏ. Gần như nhà ai cũng có thể sử dụng đá ong. Tuy nhiên, ít ai biết đá ong có hiệu quả sử dụng tốt trong xây dựng. Vì thế, các nhà kiến trúc sư hiện đại bắt đầu quan tâm đến đá ong. Họ tìm đến Quảng Ngãi, nơi được xem là sử dụng đá ong hiệu quả nhất ở Việt Nam.
Những ngôi nhà xây bằng đá ong ở Quảng Ngãi
Những ngôi nhà xây bằng đá ong thường mát mẻ vào mùa hè, ấm áp vào mùa đông.
Các xã phía đông huyện Bình Sơn, Quảng Ngãi có nhiều ngôi nhà được xây bằng đá ong. Nhà văn hóa cũ của thôn An Lộc, xã Bình Trị là một trong những nhà đá ong lớn và nhiều tuổi nhất.
Đoàn Văn Bòng, 46 tuổi, ở thôn Vạn Tường, kể rằng, từ nhỏ anh đã thấy ông, cha làm nhà bằng đá ong. “Trước đây ở làng có mỏ đá ong, chúng tôi khai thác, đục những đá thành những khối vuông vức về làm giếng, nhà”, ông Bòng nói. Những năm xi măng chưa phổ biến, người dân có thể ghép đá lại với nhau mà không cần mạch hồ kết dính.
Cột chống mái nhà được đệm bằng một hòn đá ong hình trụ tròn trước khi tiếp nền. Ông Nguyễn Công Cung, Phó chủ tịch UBND xã Bình Trị cho biết, nhà văn hóa được xây trước năm 1975. Nhà được xây từ công sức và tiền của của dân làng, sau đó sửa chữa nhiều lần. Người dân có lúc định phá đi nhưng cuối cùng vẫn giữ lại, dù có nhà văn hóa mới.
Bà Nguyễn Thị Tửu, 86 tuổi (ở thôn Vạn Tường, xã Bình Hải, huyện Bình Sơn) trong căn nhà đá ong xây từ những năm đầu thập niên 1980. Ngôi nhà còn lưu lại nhiều nội thất cũ của gia đình như chiếc tủ, bàn…
Vùng quê Quãng Ngãi với kiến trúc đá ong độc đáo
“Khi xây nhà mới con cháu tôi giữ lại nhà đá ong vì còn tốt”, bà Tửu nói. Nhà mới của bà nằm bên phải, còn nhà đá ong cũ được giữ lại làm gian bếp.
Bà Nguyễn Thị Thắng (xã Bình Hải, huyện Bình Sơn) dọn cơm trên chiếc bàn cũ trong ngôi nhà đá ong. Thôn Vạn Tường cũng là nơi giữ nhiều kiến trúc đá ong bậc nhất Quảng Ngãi, hầu như nhà nào cũng giữ lại một nhà cũ, vách, giếng, hoặc gạch đá ong…
Hàng rào bằng đá ong quanh một ngôi nhà ở thôn Vạn Tường. Các em nhỏ múc nước, chặt dừa ở một giếng nước bằng đá ong gần 100 năm tuổi. Đá ong khi được dùng làm thành giếng đào sẽ giúp lọc phèn, cho nước trong hơn nên các giếng nước cổ thường được làm bằng chất liệu này.
Một ngôi mộ đá ong ở thôn Vạn Tường. “Đây là mộ của cha một phú nông thời xưa, chỉ những người giàu có mới có khả năng làm mộ như thế này”, anh Đoàn Văn Bòng, người dân thôn Vạn Tường nói.
Kiến trúc đá ong Quãng Ngãi ngày nay
Ngày nay kiến trúc đá ong không còn được ưa chuộng. Tổ ấm của anh Nguyễn Hồng Sơn ở thôn Vạn Tường là một trong những ngôi nhà đá ong hiếm hoi còn nguyên vẹn. Nhưng gia chủ dự tính phá bỏ để xây nhà mới, phù hợp với cuộc sống hiện đại.
Ngoài khu đông huyện Bình Sơn, các xã phía đông huyện Mộ Đức cũng có các mỏ đá ong. Ông Nguyễn Tâm 67 tuổi (ở xã Đức Hiệp, Mộ Đức) với thâm niên 50 năm làm nghề chẻ đá, là một trong những người thợ cuối cùng gắn bó với nghề.
Tuy nhiên, khi kiến trúc đá ong dần vắng bóng. Ông Tâm hầu như chỉ có đơn đặt hàng từ các tỉnh lân cận. Để làm quán cà phê, nhà thờ. Đá ong hình thành từ đất giàu sắt và nhôm, thường có màu đỏ nâu vì hàm lượng oxit sắt cao. Đặc điểm nổi trội là hấp thụ nhiệt kém, tỏa nhiệt nhanh nên nhà xây từ đá ong thường mát vào mùa hè, ấm vào mùa đông.
Đá ong là gì?
Đá ong xuất hiện nhiều ở những nơi có điều kiện môi trường ẩm ướt của vùng nhiệt đới. Cấu tạo chủ yếu của nó là nhôm và sắt. Thông thường đá ong có màu vàng. Hay màu nâu đỏ bởi nó chứa hàm lượng oxit sắt rất cao. Ngoài ra, đá ong xám cũng được tìm thấy khai thác. Và sử dụng rất nhiều trên mọi tỉnh thành. Sử dụng đá ong trong các công trình xây dựng từ nhà ở. Đến những nơi tâm linh như đền, chùa không còn xa lạ với người dân Việt Nam.
Cách đây hàng trăm năm, khi mà vật liệu xây dựng còn thô sơ. Thì đá ông chiếm tới 90% ở các công trình xây dựng. Những tưởng đi cùng với sự phát triển của khoa học – công nghệ là sự phạt triển mạnh mẽ trong ngành vật liệu xây dựng thì đá ong sẽ dần bị quên lãng, nhưng không, Đá ong luôn luôn có một chỗ đứng vững chắc trong lòng người tiêu dùng bởi những ưu điểm vượt trội mà nó đem lại.
Đừng quên theo dõi thêm những tin tức đáng mong đợi khác tại: Kiến trúc – Mỹ thuật
Nguồn: vnexpress.net
